Od 2010 roku w Dolinie Rzeki Chodelki trwają cykliczne badania pod kierownictwem dr Łukasza Miechowicza z Instytutu Archeologii i Etnologii PAN. Wykorzystanie nowych technologii  m.in. w postaci Lotniczego Skaningu Laserowego LIDAR pozwoliło precyzyjnie zidentyfikować strefę występowania osadnictwa na tym obszarze. Ta nieinwazyjna metoda badania terenu jest ważna zarówno dla leśnictwa jak i dla archeologii. Pokazuje co kryje las pod gęstą szatą roślinną bez konieczności wchodzenia do niego, a to minimalizuje ryzyko wyrządzania szkód leśnych. Ponadto to właśnie tereny leśne skrywają w sobie najciekawsze i bardzo często nieznane relikty przeszłości stanowiące element naszego dziedzictwa kulturowego, który przetrwał do naszych czasów tylko dlatego ze chronił je las.

Dokładnie przeskanowany grunt leśny pozwala archeologom precyzyjnie wyznaczyć stanowiska, na których mogą być prowadzone badania wykopaliskowe, a to dzięki nim poznajemy tajemnice przeszłości.

Z punktu widzenia archeologii las to sprzyjające środowisko o właściwościach konserwujących, które jest rezerwuarem danych archeologicznych nie narażonych na bezpowrotne zniknięcie w wyniku postępującej urbanizacji czy intensywnej gospodarki rolnej.

Badania archeologiczne prowadzone niemal od stu lat w Kotlinie Chodelskiej ukazują ją jako jeden z gęściej zaludnionych obszarów historycznej Małopolski w pierwszych fazach wczesnego średniowiecza. W bagnistej dolinie rzeki Chodelki, w jej dolnym biegu znajdują się aż cztery grodziska: w Chodliku, Żmijowiskach, Kłodnicy i Podgórzu położone w kilku-, kilkunastu kilometrowych odstępach od siebie.

Ponadto są tu pochodzące z okresu plemiennego słowiańszczyzny, liczne osady, cmentarzyska kurhanowe oraz rzadziej spotykane elementy fortyfikacji w postaci wału podłużnego. Najważniejszym zabytkiem regionu jest obiekt w Chodliku w gminie Karczmiska. Grodzisko to o pow. 8.3 ha i średnicy 330 m składa się z trzech majestatycznych wałów. Jest ono jednym z największych i najstarszych tego typu założeń w Polsce, a okres jego świetności przypada na VIII-X wiek. Zastosowanie skanowania LIDAR na tym obszarze odsłoniło ponad 70 kurhanów, z których większość znajduje się w lasach bezpośrednio otaczających grodzisko w Chodliku od strony północnej i południowej. Występowały one w skupiskach lub pojedynczo. W latach 2010-2018 prowadzono badania wykopaliskowe na cmentarzysku, w trakcie których obok kurhanów uchwycono także pochówki płaskie jamowe oraz grób w formie półziemianki w literaturze przedmiotu określany jako grób typu Alt Kabelich. Ten ostatni jest szczególnym odkryciem, gdyż tego typu pochówki znajdują się tylko na pięciu stanowiskach na terenie historycznej Małopolski – wśród nich jest właśnie Chodlik. Podczas prac wykopaliskowych na jednym z kurhanów natrafiono na ciałopalny pochówek zwierzęco - ludzki z koniem oraz elementy końskiego rzędu. Ponadto odkryto dużą ilość fragmentów naczyń glinianych datowanych na VIII-X w. oraz zabytków metalowych w tym sprzączki i okucia końca pasów o analogiach karolińskich, a także brązowe aplikacje i elementy stroju oraz ozdób. Cmentarzysko w Chodliku na tle analogicznych stanowisk z terenów Małopolski czy Zachodniej Słowiańszczyzny charakteryzuje się bogatym wyposażeniem grobów co widać po licznie występującym inwentarzu zabytków metalowych. Na tej podstawie skupisko osadnicze w Kotlinie Chodelskiej uważa się za północny zasięg wpływów kulturowych Państwa Wielkomorawskiego.

W lesie otaczającym grodzisko od strony południowej znajduje się jeszcze jeden niezwykle ciekawy zabytek. Jest nim wał ziemny o długości 290 m zwany wałem podłużnym stanowiący element obrony stałej w Kotlinie Chodelskiej. Położony wśród licznych bagien pełnił funkcję strażnicy ochraniającej kompleks osadniczy w Chodliku. Badania przeprowadzone na części wału wykazały jego skrzyniową konstrukcje wewnętrzną. Ponadto odkryto tu min. topór wczesnośredniowieczny datowany na X -XII w. Badania nad skupiskiem osadniczym w Kotlinie Chodelskiej wciąż trwają.

        W bieżącym roku prowadzone są wykopaliska na jednym z kurhanów znajdującym się w tzw. Lesie Powiślańskim -współczesnym Kompleksie Kleniewo w Leśnictwie Karczmiska. Niemal każdego dnia efekty pracy archeologów dostarczają nam kolejnych interesujących zabytków świadczących o dużym znaczeniu tego wczesnośredniowiecznego kompleksu osadniczego.

Zgodnie z Ustawą o Ochronie Zabytków i Opiece nad Zabytkami Nadleśnictwo Kraśnik jako zarządca terenu ma obowiązek dbania o obiekty zabytkowe znajdujące się w jego zasięgu działania. Prowadzona na tym obszarze gospodarka leśna musi uwzględniać potrzebę zabezpieczenia tej spuścizny kulturowej jaką są cmentarzyska kurhanowe i elementy fortyfikacji powiązane z wczesnośredniowiecznym kompleksem osadniczym w Chodliku. Ponadto trwająca od lat współpraca pracowników tego nadleśnictwa z archologami przekłada się na efektywność prowadzonych badań.

Zachęcamy do obserwacji bieżących doniesień z wykopalisk dostępnych na stronie facebook.

Tekst przygotowany na podstawie materiałów udostępnionych przez dr. Ł. Miechowicza IAiE PAN